Kaderbrief

Beste raadsleden, inwoners en andere belangstellenden,

Ook in de toekomst moet Winterswijk dé unieke plek blijven om te wonen, om te werken en om te verblijven. Dat is het uitgangspunt voor deze kadernota, ondanks onzekere tijden of tegenwind. Hierin geeft het college richting voor de meerjarenbegroting 2024-2027. Dit jaar kent deze een nieuwe opzet, met een kaderbrief en themabijeenkomsten waarin we meer achtergrond geven over de programma’s in de begroting. Tijdens de algemene beschouwingen kunnen we deze richtingen dan met elkaar bespreken. En desgewenst kan de raad richting meegeven aan het college . 

Winterswijk, een stipje op de wereldkaart
We hebben de coronacrisis nog maar kortgeleden achter ons gelaten.  Toch zijn de gevolgen voor onze inwoners en ondernemers soms nog steeds voelbaar. Recentere gebeurtenissen zoals de oorlog in Oekraïne, de stijgende energieprijzen en een ongekend hoge inflatie raken het dagelijks leven hard. Tegelijkertijd legt de stijgende rente druk op investeringen en de woningmarkt. De vraagstukken rondom stikstof en droogte brengen onzekerheid voor onze agrarische sector. De gevolgen van klimaatverandering worden ook in Winterswijk steeds meer zichtbaar en voelbaar. Werkgevers kunnen steeds moeilijker personeel vinden. En de vluchtelingenstroom komt weer vol op gang. 

De Rijksoverheid vraagt ons als gemeente vaker om een antwoord te bieden op grote, landelijke vraagstukken. De zak geld die daarmee gepaard gaat, lijkt op het eerste gezicht mooi. Dergelijke grote vraagstukken vragen echter veel van onze schaarse capaciteit. Ook de gemeente voelt namelijk de gevolgen van krapte op de arbeidsmarkt.

Hoewel de Nederlandse economie goed draait, zijn de tekenen voor de toekomst ook een reden voor zorg en behoedzaamheid. Zoals uit de Jaarrekening 2022 en Bestuursrapportage 2023 blijkt, staat ook ons huishoudboekje onder druk. Loon- en prijsstijgingen, stijgende rentes en een hoger beroep op jeugdzorg zijn hier enkele redenen voor. Of, en hoeveel, wij als gemeente gecompenseerd worden voor stijgende prijzen en meer verantwoordelijkheid is daardoor onzeker. Nog een factor die voor onzekerheid zorgt is de gewijzigde financiering van gemeenten waaraan het Rijk werkt. In dat kader worden wel al kortingen doorgevoerd, maar wat ervoor in de plaats komt weten we niet. Vanuit het Rijk horen we voor het eerst sinds lange tijd het woord bezuiniging.

Onze prioriteiten
Winterswijk is én blijft een unieke gemeente om te wonen, te werken en te bezoeken. En dat wordt mede mogelijk gemaakt door ons Nationaal Landschap, het centrum, onze sterke lokale economie, bovenlokale voorzieningen en een betrokken samenleving. Daarom kiezen we voor de volgende investeringen.  

Wonen
We bouwen tot en met het jaar 2030 in totaal 900 woningen. Zowel voor Winterswijkers als voor mensen die hier willen komen wonen en werken. De focus ligt daarbij op vestiging van jonge gezinnen. Zo geven we antwoord op de krimp van en krapte op onze lokale arbeidsmarkt. We houden ook oog voor kleine initiatieven en focussen op realisatie en doorlooptijden van plannen.

Voorzieningen 
Om aantrekkelijk te blijven houden we onze bovenlokale voorzieningen in stand. We ambiëren de rol van centrumstad in de Oost-Achterhoek . We zetten daarom maximaal in op het behoud van het SKB. Ook investeren we in onderwijshuisvesting, een cultuurgebouw en het behoud van Zwembad Jaspers. Voor deze investeringen zetten we onze ruime algemene reserve in. 

De afgelopen jaren is er ruimhartig geïnvesteerd in onze sportvoorzieningen waarvan we het huidige palet in stand houden. De accommodaties liggen er prachtig bij en dat niveau willen we handhaven. Er komen geen nieuwe sportaccommodaties meer bij. Als vanuit onze samenleving wensen en plannen komen, dan vragen we die partijen daarvoor zelf de financiering te verzorgen. In 2023 geven we inzicht in de huidige wijze van financiering van verenigingen, dit kan leiden tot mogelijke bijstellingen.

Sterke samenleving waarin iedereen kan meedoen
Iedereen doet mee. In de afgelopen jaren hebben we hier veel in geïnvesteerd. En dat willen we blijven doen.  We blijven daarom werken aan een inclusieve gemeente, waar iedere Winterswijker erbij hoort, ertoe doet en mee kan doen. Winterswijkers die het nodig hebben krijgen passende ondersteuning, zodat ze naar eigen vermogen mee kunnen doen aan de samenleving. We richten ons op de transformatie van intensieve ondersteuning naar preventie. We willen gewone problemen gewoon oplossen en zorgen voor een sterke verbinding met de Winterswijks samenleving en de informele mogelijkheden die daar zijn. We laten ons hierbij inspireren door gemeentes als Nijmegen en Tilburg. 

De oplopende kosten in de ondersteuning en zorg zetten de betaalbaarheid en onze begroting wel enorm onder druk. Daarom gaan we in de tweede helft van 2023 een gedegen en onafhankelijk onderzoek uitvoeren naar ons huidige beleid en de uitvoering daarvan. Zijn de dingen die we nu doen en de manier waarop de juiste? Of kan dat (nog) beter en/of efficiënter? De beschikbaarheid van de juiste sturingsinformatie is daarbij een vereiste en moet opgeleverd worden. 

Vitaal Platteland
Om ons unieke Nationaal Landschap in stand te houden, werken we aan toekomstgerichte oplossingen voor het buitengebied. Samen met bewoners, natuurorganisaties, agrariërs, de recreatieve sector en andere bedrijven in ons buitengebied komen we met een Winterswijks bod om de vitaliteit en leefbaarheid in ons buitengebied te garanderen. Van provincie, waterschap en rijksoverheid vragen we hetzelfde te doen. 

Ruimte voor ondernemen
Met de Vlijt hebben we voor de korte termijn ruimte gecreëerd voor bedrijven. Voor de middellange termijn kiezen we in 2024 een locatie voor een nieuw bedrijventerrein. Daarnaast blijven we in nauw contact met onze ondernemers en ondersteunen we hen waar we kunnen. We blijven daarom investeren in het centrum als belangrijke economische motor van Winterswijk.

Lobby en subsidie
De provincie, Den Haag en Brussel bepalen veel van wat onze inwoners en ondernemers dagelijks ervaren. En zijn dus belangrijke partners voor Winterswijk. Lobby en een professionalisering van de subsidieverwerving zijn belangrijke kansen, niet alleen voor ons als gemeente maar voor heel Winterswijk.

Onderwijs
Het vastgestelde IHP onderwijshuisvesting is uitgangspunt in deze kadernota. Positieve ontwikkeling van leerlingaantallen, stijgende prijzen en eerste uitkomsten van gesprekken met en tussen schoolbesturen stuwen de kosten omhoog. Wij hanteren daarom als uitgangspunt dat het totaal van de bedragen zoals die opgenomen zijn in het vastgestelde IHP, met een verhoging van 10% vanwege de genoemde ontwikkelingen, taakstellend is. Voor de ontwikkeling van gymvoorzieningen zijn nog geen middelen beschikbaar. Dat daagt ons uit om tot slimme verbindingen te komen tussen bestaande gym/sportvoorzieningen en de (nieuwe) scholen.

Onze organisatie
We stellen de Winterswijker centraal in al onze processen en dienstverlening. Daarom werken we aan een dienstverlenende, robuuste en slagvaardige organisatie. Naast een toenemend aantal taken vanuit de Rijksoverheid, moeten we voldoen aan wettelijk eisen op het gebied van archiveren, privacy, rechtmatigheid en digitale veiligheid. Deze eisen zijn de afgelopen jaren steeds hoger en complexer geworden. Om daaraan te kunnen voldoen zijn investeringen nodig. Door dit slim te doen maken we de organisatie ook efficiënter. En daarmee dienstverlenender voor onze inwoners en ondernemers. 

Tegelijkertijd zien we een krappe arbeidsmarkt, Winterswijk ligt decentraal aan de rand van Nederland. Dit maakt het niet eenvoudig om professionals te werven. Daarom vinden we belangrijk om een aantrekkelijke werkgever te zijn én te blijven, dit doen we met het programma binden en boeien en door een aantrekkelijk werk- en kantoorconcept. 

Financieel meerjarenperspectief
Wij hebben een gezonde financiële positie en willen die behouden. Daarom houden we rekening met de onzekerheden, maar laten ons er niet door beperken. We bereiden ons voor door prioriteiten te stellen en te bepalen waar we afschalen als dat nodig blijkt te zijn. Een structureel sluitende begroting blijft het uitgangspunt. 

Onze begroting inclusief autonome ontwikkelingen laat vanaf 2026 een oplopend structureel nadeel zien (zie: tabel hieronder). Dat vraagt om keuzes. We kiezen een fundamentele aanpak en laten de kaasschaaf in de la liggen.

Bovenstaande cijfers zijn exclusief de vertaling van ontwikkelingen zoals:

A.    Bestaand beleid:

1.    Prijsafspraken WMO/Jeugd:
Vanaf 1 juli a.s. worden de lopende contracten met zorgaanbieders WMO/Jeugd herzien op prijsontwikkeling. De exacte consequentie hiervan is nog niet bekend. Wel laat het zich aanzien dat de prijzen stijgen.

2.    ROVA:
Jaarlijks worden de wijzigingen in het areaal en de prijsindexatie doorberekend. Op ons verzoek is het afgelopen jaar de eenheidsprijs per onderhoudsmaatregel in de openbare ruimte in beeld gebracht. Na berekening van de eenheidsprijzen gaat de prijs voor onderhoud met € 200.000 à € 300.000 per jaar omhoog. Daarnaast wordt er overhead in rekening gebracht voor het verder verbeteren en uitbreiden van de uit te voeren dienstverlening. We zijn nog in gesprek met Rova welk financiële effect dit gaat hebben.

3.    Ontwikkeling van lonen, prijzen en rente:

Lonen en prijzen:
Op basis van het Centraal Economisch Plan zoals gepubliceerd in maart 2023 verwachten we voor 2024 een loon- en prijsstijging van 4,22%. Vooralsnog doen we de aanname dat we voor deze stijging worden gecompenseerd via de algemene uitkering en dat het effect voor onze begroting 0 is.

Rente: 
De rente voor langlopende geldleningen is het afgelopen jaar gestegen. Voorspellingen doen over de ontwikkeling van de rente is complex. Wij verwachten echter dat een percentage van 2% waarmee we in de begroting 2023 rekenen, niet houdbaar is voor de komende jaren. Als de rente met een half procent stijgt, betekent dit toenemende lasten van circa € 400.000 (structureel) voor onze begroting (€ 80 miljoen x 0,5%). Bij het samenstellen van de begroting 2024 maken we een inschatting op basis van de dan bekende gegevens.

B.    Financiële consequenties van prioriteiten:

1.    Zwembad Jaspers:
Onderzoek naar toekomstbestendigheid en daarvoor benodigde investeringen loopt. Het laat zich aanzien dat een extra financiële inspanning van de gemeente Winterswijk - in welke vorm dan ook - wordt gevraagd. We noemen hier indicatief € 600.000 (structureel).

2.    Integraal Huisvesting Plan (IHP)/Onderwijshuisvesting:
Prijsontwikkelingen in de markt, positieve ontwikkeling van leerlingaantallen en eerste stappen in de uitvoering van fase 1 van het IHP onderwijshuisvesting leiden naar verwachting tot grotere investeringsbedragen voor de nieuwe scholen/IKC's. Over exacte bedragen beschikken we op dit moment nog niet. Hierboven stellen we voor bedragen uit het vastgestelde IHP te verhogen met 10%. Het effect hiervan is ca. € 70.000 (structureel).

3.    Wooow:
a.    Exploitatielasten nieuw cultuurgebouw:
In ons voorstel dat de raad in juni 2023 behandelt, stellen we voor scenario 4 verder uit te werken. Welke lasten dat geeft voor onze begroting is op dit moment nog niet exact bekend. Uit het overzicht met financiële implicaties bij het voorstel lezen we bij dit scenario een bedrag van ca. € 873.000. Dit bedrag zal echter wijzigen naarmate we verder in het proces komen en we afspraken gemaakt hebben met onze partners welke financiële bijdrage zij of derden leveren.
In onze begroting is € 210.000 opgenomen op basis van eerdere discussies over Wooow.
b.    Eenmalig nadeel op gebiedsexploitatie:
In hiervoor genoemd voorstel berekenen we het financieel resultaat op het gebied op € 3.000.000. Ongeveer de helft hiervan is al verwerkt in onze begroting.
c.    Bijdrage voor volwaardig programma voor cultuur:
Zoals wij in december 2022 schreven, is er structureel meer geld nodig om een volwaardig programma te kunnen bieden op het gebied van cultuur. We noemen hier indicatief € 600.000 (structureel).

4.    Digitalisering en ontwikkeling van de organisatie:
Een indicatie van de bedragen kunnen we nog niet geven. Maar het versterken van onze organisatie en het op z'n minst voldoen aan wettelijke eisen rond de interne beheersing vraagt een stevige investering.

5.    De Storm:
Theater de Storm heeft een renovatie nodig, welke inspanning van de gemeente verwacht wordt is nog niet helder op dit moment. Zo gauw dit helder is zullen wij u hierover informeren, en meenemen in de integrale afweging. 

C.    Ontwikkeling van de rijksinkomsten:

Eind mei verschijnt de Meicirculaire van het Gemeentefonds. Vooralsnog gaan we uit van compensatie van de stijging van lonen en prijzen in 2024.

In de Voorjaarsnota van het Rijk lezen we dat eenmalige middelen, die we voor 2026 tegemoet kunnen zien als compensatie voor de terugval in onze inkomsten, een structureel karakter krijgen. Gemeente Winterswijk heeft hierdoor ook voor 2027 en verder circa € 1,5 miljoen in het vooruitzicht. In bovenstaand perspectief hebben we dat nog niet verwerkt, omdat wij de Meicirculaire afwachten voor de definitieve cijfers.

Gelet op de ontwikkelingen in de Rijksbegroting verwachten we met de kennis van nu verder geen significante extra structurele middelen. Zodra de Meicirculaire is verschenen stelt het college een eerste analyse op van de effecten voor de gemeente Winterswijk. Deze analyse wordt ook direct aan uw raad beschikbaar gesteld.

Keuzes inkomsten en uitgaven
Het college heeft zichzelf de opdracht te geven om na te denken over ruimte scheppende maatregelen voor de begroting 2024-2027. We hanteren daarbij het afwegingskader zoals deze door de raad is vastgesteld. Verder stellen wij voor om hierbij in ieder geval de volgende componenten te betrekken:

Inkomsten
Winterswijk is een prachtige gemeente met mooie voorzieningen, deze zijn niet vanzelfsprekend. Dat rechtvaardigt wat ons betreft ook de vraag aan onze inwoners en onze bezoekers om dit middels een bijdrage in stand te houden. Een verhoging van de onroerende zaakbelastingen en toeristenbelasting sluiten we daarom niet uit. We nemen in de ramingen van de opbrengsten de beoogde areaal uitbreiding mee. In 2023 hebben we de OZB voor niet-woningen eenmalig naar beneden bijgesteld, voor 2024 herstellen we dit naar het normale niveau. Parkeren in Winterswijk blijft gratis, en we voeren geen hondenbelasting in. 

Inzetten reserves
We investeren in een cultuurgebouw en het behoud van Zwembad Jaspers. Voor deze investeringen zetten we onze ruime algemene reserve in. We hanteren daarbij de lijn dat we de afschrijvingslasten doen uit de algemene reserve, en dat we de rentelasten voldoen vanuit de structurele inkomsten. Positieve jaarrekeningresultaten vullen de reserve weer aan, net als opbrengsten van de vrijkomende schoollocaties.

Budgetoverhevelingen
Vanuit 2022 zijn er activiteiten doorgeschoven naar 2023. We beoordelen of die activiteiten complementair zijn aan onze ambities. Mocht dit niet zo zijn, dan schrappen we deze in de aanloop naar de begroting 2024-2027. 

Ombuigen: keuzepakket
Om bovengenoemde ontwikkelingen en prioriteiten in een structureel sluitende begroting te laten landen is ombuigen noodzakelijk. Met name vanaf het begrotingsjaar 2025 zal dit nodig zijn. We weten de exacte omvang nog niet, maar gaan uit van een minimaal bedrag van € 5.000.000 structureel. Om binnen deze ombuigingen keuzes te maken stellen we voor ter voorbereiding op de Programmabegroting 2025-2028 - dus met de Kadernota 2025- een keuzepakket aan uw raad voor te leggen met een minimale omvang van € 7.000.000 structureel. 

Als onderdeel van dit traject zoeken we voor de jaarschijf 2024 zoveel mogelijk quick-wins, zowel incidenteel als structureel.

Tot slot
We kijken uit naar de behandeling van deze kadernota in uw vergadering van 27 juni aanstaande. De kaders die u ons dan aanreikt worden door ons college meegenomen in de voorbereiding van de Programmabegroting 2024-2028. We vertrouwen erop dat ook in de toekomst Winterswijk dé unieke plek om te wonen, om te werken en om te verblijven blijft. 

Met vriendelijke groet,

het college van Burgemeester en wethouders van Winterswijk